Yüklem Yanlışlığı Nedir?

İşte, yüklem yanlışlığı konu anlatımı:

Yüklem Yanlışlığı

Yüklem eksik olduğunda veya cümleye anlam bakımından uymadığında anlatım bozukluğu meydana gelir.

Örneğin “Yeni aldığı kıyafeti biraz dar, ayrıca deseni de uyumlu değildi.”

Açıklama: Ek eylemin olumsuzu olan “değildi” sözcüğü sadece hemen önceki sözcükle uyumlu ancak “dar” yüklemiyle uyumlu değil. O yüzden “dar” sözcüğüne olumlu bir ek eylem getirmek gerekir.

Düzeltme:  Yeni aldığı kıyafeti biraz dardı, ayrıca deseni de uyumlu değildi.

A) Yüklem Eksikliği

Cümlede ihtiyaç duyulan yüklemin olmamasıdır. Genellikle sıralı ya da bağlı cümlelerde yüklem yönünden ortak bir ilgisi olmayan iki cümle, tek yükleme bağlanır. Bu da yüklem eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu demektir. O yüzden genellikle ikinci cümleye anlamına uygun bir yüklem getirerek hatayı düzeltiriz.

Örnekler

İş yerinde sen ona, o da sana yardım edecek.

Açıklama: “Sen ona yardım edecek.” İfadesi yanlış olduğu için virgülden önceki cümlenin sonuna “yardım edeceksin.” Yükleminin gelmesi gerekir.

Düzeltme: İş yerinde sen ona yardım edeceksin, o da sana yardım edecek.

Piknikte ayran ve börek yedik.

Açıklama: Ayran yenmeyeceği için hemen sonrasına “içtik” yükleminin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Piknikte ayran içtik ve börek yedik.

B) Yüklem Uyumsuzluğu

Özne ile yüklem arasında tekillik çoğulluk, olumluluk olumsuzluk ve kişi bakımından uyumun olması gerekir. Buna dikkat edilmediğinde özne yüklem uyumsuzluğu olur.

Örnekler

Hep beraber haftalık toplantıya katılır, çalışanlarımız bundan memnun olurdu.

Açıklama: Toplantıya biz katılırız ancak memnun olanlar çalışanlardır. Özneler arasında kişi uyumsuzluğu olduğu için ilk yüklemin ona uygun bir ek alması gerekir.

Düzeltme: Hep beraber haftalık toplantıya katılırdık, çalışanlarımız bundan memnun olurdu.

Tülin’le sen, grubu toplayıp otobüse bineceksin.

Özne: Tülin’le sen (2. Çoğul)

Yüklem: Sen (2. Tekil)

Açıklama: Özne ile yüklem arasında kişi bakımından farklılığın olması anlatım bozukluğudur. Bunu düzeltmenin yolu yüklemin 2. Çoğul şahısta çekimlenmesidir.

Düzeltme: Tülin’le sen, grubu toplayıp otobüse bineceksiniz.

C) Ek Eylem Eksikliği

Genellikle sıralı ya da bağlı cümleler, farklı anlamlar (olumluluk – olumsuzluk) bildiren ek eylem aldığında birinin eksik olması anlatım bozukluğuna neden olur. Aşağıdaki örnek cümlede “ama” bağlacıyla bağlanmış iki ayrı cümlede ilk yüklem olumlu, ikincisi olumsuzdur ve ikisi ek eylemin olumsuzu “değil” sözcüğüyle bağlandığında anlatım bozukluğu oluşmuştur. Açıklaması verilen örneği dikkatle inceleyelim:

Eserleri oldukça özgün ama etkileyici değildi.

Açıklama: Cümlede iki ayrı yüklem var biri “özgün”, diğeri “etkileyici değildi.” ancak bunlardan ilki olumlu olduğu için “değildi” ek eyleminden ayrı tutmak gerekir. O yüzden yanına “-di” ek fiilini getirmeliyiz.

Düzeltme: Eserleri oldukça özgündü ama etkileyici değildi.

Not: Birden çok yüklemli cümlelerde fiiller bazen farklı ek eyleme ihtiyaç duyabilir. Aşağıda kişileri farklı iki ayrı cümlede fiiller ortak ek eylem kullandığı için anlatım bozukluğu oluşmuş:

Annem yemek yapıyor, biz de ortalığı topluyorduk.

Açıklama: Cümlede iki ayrı yüklem vardır. Biri “yapıyor”, diğeri “topluyorduk” fiilleri. Sondaki fiilin aldığı 1. çoğul şahıs eki (-k), ilk fiille ortak olamaz. O yüzden ilk fiile kendi kişi ekini getirmeliyiz. 3. tekil şahıs eki olmadığı için ek fiilin hikâyesini yazmamız yeterli.

Düzeltme: Annem yemek yapıyordu, biz de ortalığı topluyorduk.

D) Çatı Uyuşmazlığı – Yüklem Yanlışlığı

Bir cümlede fiil ve fiilimsi öznesine göre (etkenlik ve edilgenlik yönünden) aynı çatıya sahip olmalı. Farklı çatılardaki fiil ve fiilimsi anlatım bozukluğuna neden olur.

Örnek “Şiirler okunduktan sonra etkinliği tamamladı.”

Bu cümlede edilgen çatılı fiilimsi (okunduktan) ile etken çatılı fiil (tamamladı) arasında çatı uyuşmazlığı vardır. Bunu düzeltmenin iki yolu var:
Şiirler okunduktan sonra etkinlik tamamlandı. (Fiili de edilgen yapıya çeviririz.)
Şiirleri okuduktan sonra etkinliği tamamladı. (Fiilimsiyi de etken yapıya çeviririz.)

Örnekler

Arızalı parçalar değiştirilerek bilgisayarı çalıştırdı.

Açıklama: Edilgen çatılı fiilimsi (değiştirilerek) ile etken çatılı fiil (çalıştırdı) arasında çatı uyuşmazlığı vardır. Cümleyi düzeltmenin iki yolu var:

1. Yol: Arızalı parçalar değiştirilerek bilgisayar çalıştırıldı. (Fiili de edilgen yapıya çeviririz.)

2. Yol: Arızalı parçaları değiştirerek bilgisayarı çalıştırdı. (Fiilimsiyi de etken yapıya çeviririz.)

Arabayı temizledikten sonra kaportaya bakım yapıldı.

Açıklama: Etken çatılı fiilimsi (temizledikten) ile edilgen yapılı fiil (yapıldı arasında çatı uyuşmazlığı vardır. Bu cümleyi de iki şekilde düzeltiriz:

1. Yol: Arabayı temizledikten sonra kaportaya bakım yaptı. (Fiili de etken yapıya çeviririz.)

2. Yol: Araba temizlendikten sonra kaportaya bakım yapıldı. (Fiilimsiyi de edilgen yapıya çeviririz.)

E) Gereksiz Yardımcı Eylem – Yüklem Yanlışlığı

Fiiller bazen yardımcı eylemle birleşerek cümlenin yüklemi olabilir ancak bu yardımcı eylemler gereksiz kullanıldığında anlatım bozukluğuna neden olur. Çünkü hiçbir sözcük cümlede gereksiz kullanılamaz yoksa duruluğa aykırı olur.

Örneğin “Yazılıda bu konudan soru çıkmayacağını umut ediyorum.” Yüklemin “umut ediyorum.” yerine “umuyorum” olması gerekir çünkü “etmek” yardımcı eylemi olmadan da yüklem aynı anlamı veriyor.

Düzeltme: Yazılıda bu konudan soru çıkmayacağını umuyorum.

Örnekler

Yanlışlıkla sıçrayan deterjan, gömleği birden pembe etti.

Açıklama: “Pembe etti” ile “pembeleştirdi.” fiilleri ayını anlamı bildirdiği için “etti” sözcüğüne ihtiyaç yok.

Düzeltme: Yanlışlıkla sıçrayan deterjan, gömleği birden pembeleştirdi.

Önüne çıkan engeller başarı yolunda sana etki etmesin.

Açıklama: “Etkilemesin” ile “etki etmesin” fiilleri aynı anlamı bildirdiği için “etmek” yardımcı eylemine ihtiyaç yoktur.

Düzeltme: Önüne çıkan engeller başarı yolunda seni etkilemesin.

Sıkça Sorulan Sorular