İşte, özne ile nesne arasındaki fark:
Özne Nedir?
Gerçek özneler, fiil yüklemli cümlelerde işi yapan; isim yüklemli cümlelere ise konu olan bir ögedir.
Bu ögeyi bulmak için “kim, ne?” sorularından birini sorarız.
Örnekler
Cengiz Bey, kılık kıyafetine önem gösteren titiz biriydi. (Kim?)
Halit Usta, evin dış duvarını krem rengine boyadı. (Kim?)
Mersin, narenciyesiyle ünlü bir ilimizdir. (Ne?)
Muhtarımız, tecrübeli ve yardımsever bir insandır. (Kim?)
Üçüz bebeklerin doğumundan sonra bize daha büyük ev gerekiyor. (Ne?)
Nesne Nedir?
Fiil yüklemli cümlelerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir ögedir.
Bu ögeyi bulmak için yüklemem “neyi, kimi, ne?” sorularından birini sorarız.
Örnekler
Aylin, şirkette kalan eşyaları daha sonra götürecekmiş. (Ne?)
Hayrettin Bey, çalışmaların geri kalan kısmını evde tamamlayacakmış. (Neyi?)
Bu yolda kaybolmamak için Orhan’ı takip etmeliyiz. (Kimi?)
Bahçede oynarken yerlere çöp atmayınız. (Ne?)
İşin bittiğinde telefonu buraya getirir misin? (Neyi?)
Özne ile Nesne Arasındaki Fark
Uyarı: “Ne?” sorusu hem özneyi hem de nesneyi buldurur. O yüzden hata yapmamak için aşağıdaki taktiklere dikkat etmeniz gerekir.
Özne ile Nesne Arasındaki Fark Hakkında Önemli Taktikler
1) İsim yüklemli cümlelerde nesne olmaz fakat özne olur.
Örnek: Beni bu konuda uğraştıran tek kişi sensin. (“Sensin” yüklemi isim olduğu için nesneyi kabul etmez fakat özne altı çizili söz grubudur.)
2) “Onu” sözcüğüyle okunamayan geçişsiz çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne olmaz.
Örnek: Sosyal projelere katılanlarda çözüm odaklı bakış açısı gelişmiştir. (Altı çizili sözcük geçişsiz çatılı fiil yüklemidir o yüzden nesneyi kabul etmez.)
3) Cümlede yüklemi bulduktan sonra önce özneyi aramalıyız. Bildiğiniz gibi gerçek özneler, fiil yüklemli cümlelerde işi yapan; isim yüklemli cümlelerde ise konu olan bir ögedir. Bu mantıkla yaklaştığınız zaman “kim, ne?” sorusuyla özneye odaklanırsınız. Daha sonra da nesneyi arayabilirsiniz.
4) Bazı sesteş sözcükler cümlede fiil ya da isim türünde olur. Bunların hangi türde olduklarını kazandığı anlama göre buluruz.
Örnekler:
Dikkat etmeden üzerine basınca kalemi kırdı. (Altı çizili sözcük geçişli çatılı fiil olduğu için nesneyi kabul eder.)
Burası yemyeşil çiçeklerle dolu geniş bir kırdı. (Altı çizili sözcük isim yüklemini oluşturduğu için nesneyi kabul etmez.)
5) Geçişli fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne aranırken geçişsiz fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne olmaz ancak bazı fiiller, cümlede kazandığı anlama göre geçişli (nesne alabilen) ya da geçişsiz (nesneyi kabul etmeyen) olabiliyor, o yüzden cümleyi dikkatle okuyup fiilin hangi anlamda olduğunu bulmak gerekir.
Örnekler:
Dolmuş az önce buradan geçti. (Geçişsiz)
Yarışmada arkadaşını geçti. (Geçişli)
Dart oyununda hedefi on ikiden vurdu. (Geçişli)
Kazada önündeki arabaya hafiften vurdu. (Geçişsiz)
Sıkça Sorulan Sorular
Hayır, nesne özne değildir çünkü bu ögelerin cümledeki görevleri farklıdır.
Nesneler yüklemin bildirdiği işi yapan bir öge değil, yalnızca öznenin yaptığı işten etkilenen bir ögedir. O yüzden bulduğumuz özneye “neyi, kimi ya da ne” sorularından birini sorarak nesneyi buluruz.
Sözde özne, nesnenin üzerindeki bazı eklerin çıkarılmış hali olsa da yüklem durumundaki fiil çatı değiştirip edilgen olmuştur. Bu nedenle nesne olmaktan çıkıp özneye dönüşür.
Evet, nesneyi bulmak için sorduğumuz üç sorudan (neyi, kimi, ne) biridir.