Özne Eksikliği Nedir?

İşte, özne eksikliği konu anlatımı:

Özne Eksikliği

Birden çok yüklemli ya da yargılı cümlelerde özne ortaksa her iki tarafın da anlamını karşılamalı.

Ortak kullanılıyorsa bu özne her iki yükleme sorulan “kim, ne?” sorularından biriyle bulunmalı.

Eğer cümlelerden birinin öznesi oluyor ve diğer cümlenin öznesi çıkmıyorsa özne eksikliği olabilir.

Açıklamalı Örnekler

Binanın duvarları boyandıktan sonra satışa hazır hale geldi.

Açıklama: Satışa hazır hale gelen binanın duvarları değil, binadır. O yüzden “satışa” sözcüğünden önce “bina” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Binanın duvarları boyandıktan sonra bina satışa hazır hale geldi.

Herkes beni haklı buluyor ancak desteklemiyor.

Açıklama: Herkes, hepsi, tümü… gibi olumluluk bildiren zamirler özne olduğunda yüklemin olumlu olması gerekir ancak ikinci yüklem olumsuz olduğu için ona uygun bir öznenin (kimse, hiçbiri…) gelmesi gerekir. O yüzden “ancak” bağlacından sonra “kimse” öznesi gelmeli.

Düzeltme: Herkes beni haklı buluyor ancak kimse desteklemiyor.

Yoldaki bozuk yerler düzeltilerek kullanıma hazır hale getirildi.

Açıklama: Kullanıma hazır hale getirilen “yoldaki bozuk yerler” değil, “yol”dur. O yüzden bu öznenin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Yoldaki bozuk yerler düzeltilerek yol kullanıma hazır hale getirildi.

Tamamladığımız proje sayısı her geçen yıl artıyor, ilk başvuruda geri çevrilmeden kabul ediliyor.

Açıklama: İlk cümlede bulunan “tamamladığımız proje sayısı” öznesi, ikinci cümlenin öznesi olamaz çünkü ilk başvuruda geri çevrilmeden kabul edilen “proje”dir. O yüzden virgülden sonra “projemiz” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Tamamladığımız proje sayısı her geçen yıl artıyor, projemiz ilk başvuruda geri çevrilmeden kabul ediliyor.

Düğmeleri dikildi, sonrasında ütülenip dolaba kaldırıldı.

Açıklama: İlk cümlenin öznesi “düğmeleri” sözcüğüdür. Bu sözcük diğer yüklemle anlam bakımından uyuşmamakta. O yüzden “ütülenip” sözcüğünden önce “gömlek” öznesinin gelmesi uygun olacaktır.

Düzeltme: Düğmeleri dikildi, sonrasında gömlek ütülenip dolaba kaldırıldı.

Binanın çatlayan yerleri düzeltilerek oturuma hazır hale getirildi.

Açıklama: Oturuma hazır hale getirilen binanın çatlayan yerleri değil, “bina”dır. O yüzden bu öznenin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Binanın çatlayan yerleri düzeltilerek bina oturuma hazır hale getirildi.

Yanlış kurulan çadırın yan tarafı yırtıldı, yerinden sökülerek götürüldü.

Açıklama: İlk cümlede “yanlış kurulan çadırın yan tarafı” öznesi, ikinci cümlenin öznesi olamaz çünkü götürülen çadırdır. O yüzden virgülden sonra “çadır” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Yanlış kurulan çadırın yan tarafı yırtıldı, çadır yerinden sökülerek götürüldü.

Dikkat: Gizli özneyle özne eksikliğini birbiriyle karıştırmayalım. Gizli özne, cümleden anlaşılır ve “ben, sen, o…” gibi zamirlerle ifade edilir. Özne eksikliği ise ortak kullanılmaya çalışılan bir öznenin diğer cümleyi anlam bakımından karşılayamamasıdır.

Örnekler:

1) Kendisini ifade edemediği için sosyal ortamda ara sıra sorunlar yaşıyordu.

Açıklama: Bu cümlede ortak kullanılan özne yoktur. Cümledeki özne gizlidir ve “o” zamiriyle ifade edilir.

2. Olayı anlatış şekli hızlıydı çünkü çok vahimdi.

Açıklama: İlk cümlede “olayı anlatış şekli” öznesi, ikinci cümlenin ortak öznesi olamaz çünkü vahim olan kişinin olayı anlatış şekli değil, olayın kendisidir. O yüzden “çünkü” bağlacından sonra “olay” öznesinin gelmesi gerekir.

Düzeltme: Olayı anlatış şekli hızlıydı çünkü olay çok vahimdi.

Dikkat: Özne eksikliği sadece birden çok yüklemli cümlede olmaz. Bazen birleşik yapılı cümlelerde de karşınıza çıkabilir.

Örnek: Arabanın kaportası boyandıktan sonra kullanıma hazır hale geldi.

Açıklama: Kullanıma hazır hale gelen arabanın kaportası değil, kendisidir. O yüzden “kullanıma” sözcüğünden önce “araba” öznesinin gelmesi gelmeli.

Düzeltme: Arabanın kaportası boyandıktan sonra araba kullanıma hazır hale geldi.

Dikkat: Birden çok yüklemli cümlede birinin öznesi çıkmıyorsa onu yorumlayarak çıkarmamalıyız. Örneğin “Personelin savunması istendi, kısa bir süreliğine farklı birimde görevlendirildi.” virgülle ayrılmış iki yüklemli cümlede ilkinin öznesi “personelin savunması” söz grubudur, bu özne ikinci cümlenin anlamını karşılamıyor. İkinci cümlede görevlendirilen “personel”dir ancak çoğumuz zaten onun olduğunu biliyoruz ancak cümlede yazılmadığı için kendimiz gizli özne gibi yorumlamayacağız.

Bilgi: Özne eksikliği, aslında özne yüklem uyumsuzluğudur. Bulunduğu cümlenin yüklemiyle uyumsuz olan öznenin o cümlede yeri olmadığı için cümlede özne eksikliğinden bahsedebiliriz.

Sıkça Sorulan Sorular