Durum Eki (Hâl Eki) Konu Anlatımı

İşte, durum eki konu anlatımı:

Durum Eki

İsim, zamir, adlaşmış sıfat ya da fiilimsi türündeki sözcüklere gelerek onlara belirtme, yönelme, bulunma ya da ayrılma anlamı yükler. Ayrıca cümlede farklı görevde veya öge içinde olmasını sağlar. Durum eki; belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma olmak üzere dörde ayrılır.

A) İsmin “-i” Durum Eki (Belirtme Durumu)

Sözcüğe gelerek onun temel ya da yan cümlede belirtili nesne olmasını sağlar. Bu eki bulmak için sadece fiil veya fiilimsiye “neyi?” ya da “kimi?” sorularından birini sorarız ayrıca “-ı / -i / -u / -ü” eklerinden birini alır. Cümlede nesne görendedir.

Örnekler:

Çayı alıp yudumlamak üzere terasa çıktı üstelik kimseye söylemedi.

Görevli yerdeki kıyafetleri alıp kirli sepetine bıraktı fakat temizleri vermedi.

Yemeğimizi yerken acı bir fren sesi duydum bu yüzden aniden irkildim.

Babamı uyandırdıktan sonra ona ilaçlarını ve suyunu getirdim.

Dikkat: Sözcüğün kendisine bakarak aldığı “-i” ekinin durum olup olmadığını anlamak zordur çünkü bu ekler bazen iyelik (aitlik) eki de oluyor. O yüzden sözcüğün cümle içinde kullanımına bakmak gerekir. Aşağıda “kalem” sözcüğünün cümleye göre farklı ek aldığını göreceksiniz.

Örnekler:

Görevliden raftaki metal kalemi istedi. (Belirtme durumu)

Kalemi oldukça sade ve kaliteliydi. (İyelik eki)

B) İsmin “-e” Durumu (Yönelme Durumu)

Yargının yönünü bildirir, “-e / -a” eklerinden birini alır ayrıca bu eki alan sözcük cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olur.

Örnekler:

Havlama sesini duyar duymaz etrafa bakındık ancak çevrede köpek görmedik.

Pazar günü arkadaşlarla şehir dışındaki piknik alanına gittik.

Karşıdan geçmek isteyen teyzeye yardım ettim bu yüzden biraz geciktim.

Sohbet ettiğimiz için hemen de varmıştık evimize.

C) İsmin “-de” Durum Eki (Bulunma Durumu)

Yargının bulunduğu yeri bildirir, “-de / -da” eklerinden birini alır ayrıca bu eki alan sözcük cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olur.

Örnekler:

Yüzünde irili ufaklı benekleri olan çocuk öyle anlamlı bakıyordu ki…

Kuzular bahçede, analarının yanında ne kadar da neşeli oluyor?

Odada arıyı görünce korkudan dışarı çıktı.

Kursta kullandığım kitaplar Eren’de kalmış.

D) İsmin “-den” Durumu (Ayrılma Durumu)

Yargının ayrıldığı yeri bildirir, “-den / -dan” eklerinden birini alır ayrıca bu eki alan sözcükler cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olur.

Örnekler:

Sayfası yırtık kitapları onarmak için raflardan kaldırdı.

Çok üzüldüğümü duyunca yanımdan ayrılmadı.

Öğretmenimden konu özetlerini ve etkinlik kâğıtlarını aldım.

Otobüs bir süre daha bekledikten sonra terminalden ayrıldı.

Yalın Hâl

İsim, zamir, adlaşmış sıfat ya da fiilimsi türündeki sözcükler durum eklerinden birini almazsa yalın hâldedir.

Örnekler: kalem, masa, sıra, okul, okumak, yürüyüş ya da anlayan gibi örnekler.

Durum Ekiyle ilgili Önemli Notlar

Belirtme hâl ekini alan isimler cümlede belirtili nesne olur ancak yönelme, bulunma ve ayrılma hâl ekini alan isimler cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olur.

Bazen -de eki bulunma anlamı yerinme isimleri sıfat yapan ek olur.

Örnekler: Sözde özne, gözde öğrenci ya da tavada yumurta gibi örnekler.

Bulunma hâl eki bazen amaç anlamı bildirir.

Örnek: Bu olayda arkadaşımın suçlu olduğunu söylemeye gideceğim hatta bildiklerimin tamamını da anlatacağım. (“Söylemeye” sözcüğü “e” hâl ekini almış ancak kişinin hangi amaçla gideceğini de bildirmiş.)

Bulunma hâl eki bazen zaman anlamı bildirir.

Yaz mevsiminde bu cadde arabalarla dolar bu yüzden yaz geldi mi kimse burada rahatça gezemez.

Soru: Ne zaman dolar?

Cevap: Yaz mevsiminde

Ayrılma hal eki bazen isim tamlamasında tamlayan eki olur.

Örnek: Ayaktakilerden biri parmağını kaldırıp konuşma yapmak istedi ancak kimse oralı olmadı. (Ayaktakilerin biri)

-den eki bazen ayrılma anlamı yerine isimleri sıfat yapan ek olur.

Örnek: Sıradan işler ya da sudan sebepler gibi örnekler.

Ayrılma hal eki bazen dolaylı tümleç yerine eylemin durumunu bildirir o yüzden zarf tümleci olur.

Örnek: Ağaçların dallarına konan kuşlar hep bir ağızdan şarkı söylüyordu fakat oradan geçen insanlar ne yazık ki bu armoniyi umursamıyordu.

Soru: Nasıl söylüyor?

Cevap: Hep bir ağızdan

Hal ekini alan bazı sözcükler ek eylem alarak yüklem olur o yüzden bunları diğer ögelerle karıştırmamak gerekir.

Örnekler:

Yurt dışından getirilen çerçeve dolabın üzerinde üstelik içinde benim fotoğrafım var.

Merak etme, çocuklar arka bahçede hatta güvenle oyunlarını oynuyor.

Fiilimsiler de bazen hal eki alır.

Örnekler: okumaya, çalışmaktan, dinlemeyi ya da okuyanlara gibi örnekler.

Hal ekini bazen edatlarla birlikte kullanırız.

Örnekler:

Sabaha kadar

Ondan başka

Akşamdan beri

Manzaraya karşı

Şimdiye değin

Sana göre

Bu sebepten ötürü

Hafta sonuna dek

Çalışma Soruları

Aşağıdaki cümlelerde geçen durum eklerini bulup türlerini (belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma) yazınız.

Bazıları beni yanlış anlamak için insanüstü çaba harcıyor.

Memleketimden ayrı kalmak istemediğim için bu işi kabul etmedim.

Geçtiğimiz yaz Karadeniz’i bir baştan bir başa gezdik.

İşlerinin zamanında bitmesini istiyorsan yanına Ayhan’ı almalısın.

Evi bulmak için sokakta adres sormadığım esnaf kalmadı.

Salonun daha sessiz olması için konuklara bir süre baktı.

Bu yemeğin tarifini komşumuz Zehra abladan aldım.

Bahçeye vardığımızda her yerde oyukların olduğunu gördüm.

Biletimi otogarda unutunca firmayı arayıp durumu bildirdim.

Babamın tayini çıktığı için yeni bir ev arıyoruz.

Gösteriyi izleyenler yerlerinden kalkıp coşkuyla alkışladı.

Sıkça Sorulan Sorular