Çok Anlamlılık Nedir?

İşte, çok anlamlılık (sözcüğün cümlede kazandığı anlam) konu anlatımı:

Çok Anlamlılık

Bir sözcük cümledeki kullanıma bağlı olarak temel, yan, mecaz, terim gibi anlamlar kazanabilir. O yüzden sözcüğün cümlede kazandığı anlama bakmak için önce cümleyi baştan sona kadar okumak gerekir. Cümleden soyutlanmış bir sözcüğün kazandığı anlamı bulmak zordur. Örneğin “bayat” sözcüğü ve cümlede kazandığı anlamı değerlendirelim.

Marketteki bayat sütü görevliye bildirdim.

Kazandığı Anlam: Taze olmayan.

Habercinin görevi bayat bilgiler sunmak değil.

Kazandığı Anlam: Güncel olmayan.

Dilimiz, kelimelere yüklenen anlam bakımından oldukça zengin bir dildir. Bunda dil ustaları dediğimiz edebiyatçıların önemli bir payı var. Onlar sayesinde dilimizin anlam derinliği artmış, konuşmalarımıza yeni soluk gelmiştir. Bunu sağlayanlardan biri de çok anlamlılıktır.

Örnekler

“Belli” Sözcüğü

Evden ayrılan adamın o saatte nereye gittiği belli değil.

Kazandığı Anlam: Bilinmiyor.

Yeni açılan fuar alanında çocuklar için belli günlerde etkinlikler yapılacak.

Kazandığı Anlam: Belirli, açık, net.

Kargodan gelen kolileri alıp ilgililere vermen buradaki belli başlı görevlerindendir.

Kazandığı Anlam: Önemli, öncelikli.

Doğum gününde yapacağımız sürprizi hiç belli etmedik.

Kazandığı Anlam: Sezdirmemek, farkına varılmasını engellemek.

“Bakmak” Sözcüğü

Babasından kalma saate uzun uzun baktı.

Kazandığı Anlam: Bakışını o yöne çevirmek

Kaybolan küpeyi bulmak için halının altına bile bakmışlar.

Kazandığı Anlam: Aramak

Oturdukları yer çocuk parkına bakıyordu.

Kazandığı Anlam: Bir yerin bir yöne doğru bakması

Hasta yavrusuna gözü gibi bakıyordu.

Kazandığı Anlam: Çok dikkat etmek

Çocuklarına bakmak için bu kadar sıkıntıya katlanıyordu.

Kazandığı Anlam: Büyütmek, geçimini sağlamak

“Düşmek” Sözcüğü

Balkondan düşen oyuncaklar kaldırıma saçıldı.

Kazandığı Anlam: İnmek

Ayağı kayan kadın elindeki yemek tepsisiyle yere düştü.

Kazandığı Anlam: Dengesini kaybederek devrilmek, yıkılmak

Arkamdan gelen köpeğin gölgesi önüme kadar düşüyordu.

Kazandığı Anlam: Rastlamak, vurmak, ulaşmak

Eskiden öyle bir buhranın içine düşmüştük ki sormayın.

Kazandığı Anlam: İstenmeyen bir ortamda bulunmak

Yolum onun evine düşünce uğramadan geçmek olmaz.

Kazandığı Anlam: Rast gelmek

Sana sessizce oturup beklemek düşüyor.

Kazandığı Anlam: Görevi, sorumluluğu

“Görmek” Sözcüğü

Babasını gören çocuk sevinçle ayağa kalkıp annesine haber verdi.

Kazandığı Anlam: Gözün görmesi, seçmek

Hastanedeki anneannesini görmeye gidiyormuş.

Kazandığı Anlam: Yanına gitmek, ziyaret etmek

Bu işten zarar edeceğimizi görmek için kahin olmaya gerek yok.

Kazandığı Anlam: Sezmek

Şiddetli bir deprem görmüş biri olarak söylüyorum, hayatımda hiç bu kadar korkmadım.

Kazandığı Anlam: Tanık olmak, yaşamak

Üniversite yıllarında hepimiz okullarda staj eğitimi gördük.

Kazandığı Anlam: Almak

“Koyu” Sözcüğü

Hazırladığı koyu pudingi kekin üzerine ilave etti.

Kazandığı Anlam: Sıvısı az olan

Uzaklarda göğe doğru koyu bir duman yükseliyordu.

Kazandığı Anlam: Yoğunluğu çok olan

Koyu kahverengi ceketi oldukça göz kamaştırıcıydı.

Kazandığı Anlam: Açık olmayan

Tarafsız davrandığına bakmayın o koyu bir Fenerbahçelidir.

Kazandığı Anlam: Bağlılık, taraf

Bağlama uzaktan gelen keman sesiyle koyu bir sohbete daldık.

Kazandığı Anlam: Derin

“Kes” Sözcüğü

Keskin bir makası eline alıp pantolonun paçasını düzeltmeye başladı.

Kazandığı Anlam: Kesici

Dışarıdaki keskin soğuğa rağmen içerisi ideal bir ısı sunuyordu.

Kazandığı Anlam: Sert, güçlü

Çoban, keskin gözleriyle çevredeki canlılara bakıyordu.

Kazandığı Anlam: İşlevini iyi yapan

Olayların bu yönde gelişebileceğini önceden kestirebilmiştim.

Kazandığı Anlam: Ön görmek, sezmek

“Açık” Sözcüğü

Bugün hava açık, biraz gezebiliriz.

Kazandığı Anlam: Kapalı olmayan, güneşli

Heyelanın ardından yol trafiğe tekrar açıldı.

Kazandığı Anlam: Geçişe uygun

Soğuk havalarda üstü açık uyuduğu için hastalanmış.

Kazandığı Anlam: Üzeri örtüsüz

Önümüzdeki ay açık kadrolara atama yapılacak.

Kazandığı Anlam: Görevlisi olmayan

Babam düğün konvoyuyla arasındaki açığı kapatmaya çalışıyordu.

Kazandığı Anlam: Mesafe

Bu saatte nöbetçi haricinde açık eczane bulamazsın.

Kazandığı Anlam: Çalışır, işler durumda olan

İnsanların güvenini sağlamak istiyorsan çalışmalarında açık olmalısın.

Kazandığı Anlam: Gizlisi, saklısı olmayan

Bu kazada hatalı olduğun açık ve nettir.

Kazandığı Anlam: Belli, kesin, kuşkusuz

Sanatçı, eserlerine karşı yapılan eleştirilere açık olmalıdır.

Kazandığı Anlam: Hoşgörülü, tahammül eden

Gökyüzünü daha açık maviye boyasaydın.

Kazandığı Anlam: Koyu olmayan

Yazısındaki açık ifadeler sayesinde okuyucu memnun.

Kazandığı Anlam: Anlaşılır

“Kuru” Sözcüğü

Garson eline aldığı kuru bir bezle masayı sildi.

Kazandığı Anlam: Islak olmayan

Bahçedeki kuru otları yolup alanı genişletti.

Kazandığı Anlam: Canlılığını yitirmiş olan

Köyün etrafını çevreleyen kuru tepeler ilkbaharın gelmesiyle görsel şölene dönüşür.

Kazandığı Anlam: Bitkisi bulunmayan

Yaşlı ve kuru bir adam kaldırımda oturan gençlerin yanına gitti.

Kazandığı Anlam: Zayıf, sıska

Birkaç gün kuru öksürük, ardından grip şikayetiyle hastaneye gitti.

Kazandığı Anlam: Salgısı olmayan

Savaş yıllarında bir kuru ekmeğe muhtaç kalmışlar.

Kazandığı Anlam: Yanında başka bir şey bulunmayan

Bu yaptığın kuru sözden başka bir şey değil.

Kazandığı Anlam: Geçersiz, etkisiz

İlginç olayları anlatsa da kuru anlatımı okuru sıkıyor.

Kazandığı Anlam: Duygudan, akıcılıktan uzak

Dikkat: Sesteş sözcükten çok anlamlılık oluşmaz çünkü çok anlamlı sözcükler arasında anlam bakımından çağrışım olmalıdır. Aşağıda “kır” sözcüğünün kullanıldığı cümlelere bakalım:

1. İri meyvelerin ağırlığına dayanamayan dallar bir süre sonra kırılmış.

2. Kendisine hal hatır soran kim olursa olsun tepki gösterir, insanların kalbini kırardı.

3. Evden biraz uzaklaştıktan sonra rengarenk çiçeklerin olduğu kır bahçesine vardık.

Yukarıda 2. cümlede gerçek anlamda kullanılan “kır” sözcüğünün mecaz anlamlısı 2’de bulunmakta ancak 1 ile 3. cümledeki sözcükler sesteştir. 3. cümleyi çok anlama dahil edemediğimiz için yukarıdaki “kır” sözcüğünün 2 ayrı anlamda kullanıldığını söyleyebiliriz.

Dilimizde bazı kavram ya da varlıklara verdiğimiz öneme göre sözcüğün çok anlamlılık sayısı değişebilir. Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi kimi sözcükler daha fazla anlam derinliğine (çok anlamlılığa) sahip olabilir.

Çok Anlamlılık ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular