İşte, anlatım biçimi konu anlatımı:
Anlatım Biçimi Nedir?
1. Öyküleme
Gerçek ya da kurgusal bir olayın sözlü veya yazılı olarak aktarılmasıdır.
Olaylar belli bir kronolojik sıra içinde anlatılır.
Bu anlatım biçimi serim, düğüm ve çözüm bölümleri ile kişi, yer, zaman ve olay gibi unsurlardan oluşur.
Örnekler
Ilık bir eylül sabahı bağa gidip bağdaki üzümleri özenle sandıklara yerleştirdik. İşimiz bittikten sonra biraz dinlendik. Muharrem amca traktörü yanımıza kadar getirdi. Biz de o sırada köpüklü ayranımızı içerek dinleniyorduk. Öğleye kadar işimiz bittiği için sandıktaki üzümleri hale götürecektik ancak traktör tekrar çalışmadı. Muharrem amca birkaç kez daha denedi ama olmadı. Bunun tüm sorumlusunun kardeşi Hasan olduğunu biliyordu. Hiçbir şey demede yardım istemeye kahveye doğru gitti…
Çözümleme
Kişi: Anlatıcı, Muharrem, Hasan, diğerleri
Yer: Üzüm bağı
Zaman: Eylül sabahı
Olay: Üzümleri toplayıp hale götürecekleri sırada traktörün bozulması ve Muharrem’in yardım için kahveye gitmesi.
Ekinleri toplamak için ağabeyimle sabahleyin erkenden kalkmıştık. Güneşin altında ağustos sıcağına rağmen çalışıp ikindi vaktine kadar tüm işleri bitirdik. Uzaktan annem sırtındaki çantayla tarlaya geldi. Ağacın gölgesine çul serip çantayı yere bıraktı. İçindeki ayranı bardaklara doldurdu, bezi çıkarıp içinden bazlamaları aldı. Onu öyle izleyince karnımın daha da acıktığını hissettim. Hızlıca anneme doğru ilerledim…
Çözümleme
Kişi: Anlatıcı, ağabeyi ve annesi
Yer: Tarla
Zaman: Ağustos
Olay: Anlatıcının sabahtan ikindi vaktine kadar ağabeyiyle tarlada çalışması ve daha sonra annelerinin gelip yemek getirmesi.
2. Betimleme
Varlıkların fiziksel özelliklerini anlatan ifadelerdir.
Özellikle sıfatlardan yararlandığımız betimleyici ifadelerde canlı ya da cansız varlıkların hatta bir mekânın dış görünüşü hakkında bilgiler buluruz.
Bu anlatım biçimine “sözcüklerle resim yapma sanatı” da deriz.
Yaptığımız tasvirlerde okuyucu zihninde o varlığı canlandırır.
Yazarlar bu sayede okuru olay içinde yaşatır.
Taktik: Bu tür anlatım biçiminde tasviri yapılan insansa onun saç ve göz rengi, yüz ifadesi, boyu, kilosu hatta kıyafeti hakkında bilgiler veririz. Cansız varlıklarda da yine en, boy ya da diğer görünüş özelliklerinden bahsederiz. Bir mekândan bahsedeceksek oranın genişliği, mekânı oluşturan unsurların da görünüş özelliklerinden bahsederiz.
Örnekler
Kapıdan içeri girdinizde karşınıza eski ahşaptan yapılmış bir dolap çıkıyor. Dolabın yanında beyaz plastik masa ile iki sandalye var. Ayrıca duvarları rutubetten olacak renk değiştirmişti.
Yazar, evin bölmeleri ve bazı eşyalarının tasvirini yapmış.
Sahiplendiğimiz yavru kedinin kar beyazı tüyleri üzerinde irili ufaklı siyah benekleri vardı. Onu daha ilk gördüğümde çok sevinmiştim hele pespembe patisine ne demeli? Minik gözleriyle etrafa şaşkın ve meraklı bakışı da ayrı bir şirinlikti.
Sahiplendiği kedinin tüyü, patisi ve gözlerini tasvir etmiştir.
Dikkat: Öyküleme ile betimleme iç içe geçmiş anlatım biçimleridir. İkisini olaya dayalı metinlerde sıklıkla görürüz, o yüzden bazen ikisini karıştırabiliyoruz. Burada dikkat etmemiz gereken, metnin nasıl anlatıldığıdır. Yani anlatımda olay ön plandaysa öyküleme, tasvir ön plandaysa betimleme olduğunu söyleriz.
Dikkat: Bir metinde hem öyküleme hem de betimleme olabilir. İkisinin kullanıldığı metin sorularında istenen özelliğe göre hareket ederiz.
Örnek: İşe gitmek için kullandığım yol kalabalık olduğu için sokak aralarını kullanmaya karar verdim. Çiçekli bahçeler, rengarenk evler, upuzun ağaçları geçtikten sonra şaşkınlığımı gizleyemedim. Yıllardır yaşadığım mahalleyi hiç bilmiyormuşum meğer. Biraz daha yürüdükten sonra işe vardım ancak gördüğüm güzel manzara beni büyülemiştir. Şimdi sabırsızlıkla akşamın olmasını bekliyorum.
Bu metinde hem olay anlatılmış hem de betimleme yapılmış (Çiçekli bahçeler, rengarenk evler, upuzun ağaçları…)
3. Açıklayıcı Anlatım Biçimi
Bir konu hakkında bilgi veren metinlerdir.
Öncesinde hazırlık gerekir ayrıca yazarın bilgi ve tecrübe sahibi olması metnin güvenirliğini, geçerliliğini ve inandırıcılığını artırır.
Genellikle makale, ders kitapları, kullanım kılavuzu ya da belgesel gibi metinlerde karşılaşırız.
Bu anlatım biçiminde kişisel ifadeler genellikle olmaz ve yazarın söz sanatlarından uzak, yalın ve ciddi bir üslubu vardır.
Amaç bir konu, kavram, olay ya da varlık hakkında bilgi vermek, okuru aydınlatmaktır.
Genellikle tanımlama, örneklendirme, sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma gibi tekniklerle birlikte kullanılır.
Taktik: Belgesel metinleri, öğretmenin bir konuyu anlatması veya bilim, tarih gibi dergilerde açıklayıcı anlatım biçimini kullanırız.
Örnekler
Fiiller iş, oluş ve hareketlilik anlamı bildirir. Ayrıca kip ve kişi eklerini alır.
Niteleme Sıfatı, isimlerin önüne gelerek onların rengini, biçimini ve durumunu bildirir ayrıca isimlere sorulan “nasıl?” sorusuyla bulunur.
4. Tartışmacı Anlatım Biçimi
Birinin bir düşünce, olay, durum ya da eseri benimsememesi, eleştirmesi ve yerine kendi düşüncesini ileri sürmesidir.
Amaç yazarın kendi düşüncelerini okura iletmek, farklı bakış açılarını sürmek veya okuru ikna etmektir.
Çoğunlukla öznel ifadeler içerir.
Örnekler
Herkes için demiyorum ama çoğu insan geleceği sürekli merak eder. Bunun temelinde daha iyi yere gelme ve hayatı kontrol altına alma isteği yatar. Böylece kontrol mekanizmasını çalıştırır. İsterler ki yaşanan gelişmeler üzerinde denetleme yapabilsin, müdahale edebilsin. Bunun için hayatını verirler ancak onlar kendine, özellikle iradesine hakim olabiliyor mu? Belki de kendine söz geçirmemenin verdiği huzursuzlukla geleceğe yönelirler.
Metin Çözümleme: Metinde geleceği sürekli merak eden ve bu uğurda hayatını veren insanların bazıları daha kendi iradelerine hakim olmaktan uzaktır. Bu konuda yapılmış bir eleştiri vardır.
Önemli Notlar
1) Öyküleme ile betimleme bazen birlikte yer alır ancak açıklama ile tartışmayı çoğu zaman ayrı metinlerde görürüz.
2) Öyküleme ve betimlemeyi daha çok roman, öykü (hikâye), masal, fabl, destan, efsane, anı gibi olaya dayalı sanatsal metinlerde metinlerde görürüz.
3) Açıklamayı genellikle makale ve haber yazısı gibi nesnel ifadelerin ağır bastığı metinlerde görürüz ayrıca okulda ders anlatımı veya belgesel metinlerinde de açıklayıcı anlatım biçimi vardır.
4) Tartışmayı genellikle deneme, sohbet, fıkra, eleştiri gibi öznel düşünce yazılarında görürüz.
5) Öykülemede amaç okuru olay içinde yaşatmaktır, betimlemede varlık ya da bir yerin görünüşünü gözümüzde canlandırmaktır. Açıklamada amaç bilgi vermekti, tartışmada ise eleştirmek ve farklı bakış açıları kazandırmaktır.
6) Öyküleme, betimleme ve tartışmacı anlatım biçimi öznel olabilir ancak açıklayıcı anlatım biçimi nesnel olmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
Öyküleme, betimleme, açıklama ve tartışma olmak üzere 4 tane anlatım biçimi vardır.
Yazarın üslubu yani yazarın dili kullanma biçimidir. Yazar metni oluştururken dili nasıl kullanmış, hangi sözcükleri seçmiştir? Bu soruların cevabını veren ifadeler yazarın üslubu olur. Bu tür cümlelerde genellikle yalın, duru, açık, yoğun, özgün, mecazlı, süslü… gibi ifadeler bulunur.
Hayır aynı şey değildir çünkü metinde biçim, yazarın üslubudur. Metinde tür ise öykü, roman, masal, eleştiri, deneme, makale, biyografi… yazın türleridir.
Öyküleyici, betimleyici ve tartışmacı anlatın biçimi öznel olabilir ancak açıklayıcı anlatım biçimi nesnel olmalıdır.
Birinin sözünün olduğu gibi, hiç değiştirilmeden aktarılmasına doğrudan anlatım denir. Bu ifadeleri tırnak işareti içine alabiliriz ayrıca doğrudan anlatımlı cümlelerin sonundaki yüklem genellikle “dedi” sözcüğüdür.
Örnekler:
Beni sessizce takip etmelisiniz, dedi.
Buse: “Yemekleri ısıtmaya başlıyorum.” dedi.
Ana konu olarak sözcükte yapıdır. Bununla beraber ek, kök, gövde, yapım ve çekim ekleri ile sözcükte yapı konuları buna dahildir.
Tanımlama cümlesinde yüklemler genellikle “-dır / -dir” gibi ek alır ya da “denir” sözcüğünden oluşur. bu tür cümleler “bu nedir?” sorusunun cevabını verir ancak açıklama metinleri bundan uzaktır, yalnızca bilgi vermeyi amaçlar.
Tanım Cümlesi Örneği: Fiiller; iş, oluş ve durum anlamı bildiren sözcüklerdir.
Açıklama Cümlesi Örneği: Fiiller; iş, oluş ve durum anlamı bildirir.
Varlıkları betimlemek demektir, bu sayede sözcüklerle varlıkların resmini çizeriz.