Fiilimsi Notları, Fiilimsinin Önemli Özellikleri

İşte madde madde fiilimsi notları:

Fiilimsi Notları 1. Bölüm

1. Fiilimsiler, fiillerin aldıkları bazı yapım eki sayesinde tür değiştirir. Bu nedenle her bir fiilimsi türemiş yapılı sözcük sayılır.

Örnek: Çalış-an-lar (Önce “-an” sıfat fiil, yani yapım ekini; sonra “-lar” çoğul, yani çekim ekini almıştır.)

2. Fiilimsiler üçe ayrılır: İsim-Fiil (Mastar), Sıfat-Fiil (Ortaç) ve Zarf-Fiil (Bağ-fiil, Ulaç)

Örnekler:

Kitapları getirmesi gerekir. (İsim-Fiil)

Kitapları getirecek görevliye bilgi verdim. (Sıfat-Fiil)

Kitapları getirerek beni mutlu ettin. (Zarf-Fiil)

3. Fiilimsiler, fiil çekim (haber kipi, dilek kipi, kişi eki) eklerini almaz.

4. Fiilimsiler, isim çekim (çoğul, iyelik, tamlayan, hal ve ek-fiil) eklerini alabilir.

Örnek: getirdiklerindendir.

getir: Fiil kökü.

-dik: Sıfat-fiil eki.

-ler: Çoğul eki.

-in: İyelik (aitlik, sahiplik, tamlanan) eki.

-den: İsmin ayrılma hal eki.

-dir: Ek-fiil (eylem) eki.

5. Fiilimsiler, tıpkı isimler gibi yüklem olmak için ek-fiile (-dır, -di, -miş) ihtiyaç duyar.

Örnek: Tek bildiğin iş uyumaktır.

6. Fiilimsiler, fiilden çok isme daha yakındır. Bu nedenle yüklemi fiilimsi olan cümleler, yüklemin türüne göre isim cümlesi sayılır.

Örnek: Sepetteki elmalar lezzetli olanlardı.

7. Yüklem ve fiilimsiler cümlede birer yargı bildirir.

Örnek: Çalışmadan gelmesi beni oldukça şaşırttı. (Bu cümledeki üç fiilimsi, bir yüklem vardır; toplamda dört yargı bulunmaktadır.)

8. Yüklemin haricindeki fiilimsiler yan cümleciği oluşturur.

Örnek: Yazılan şiirler dergide yayımlanması için editöre yollandı. (Bu cümlede yüklemin dışında iki fiilimsi olduğu için iki yan cümlecik vardır.)

9. Tek yüklemli cümlede yüklemin haricinde en az bir fiilimsi olması o cümleyi birleşik yapılı hale getirir.

Örnek: Toprağı kazdıktan sonra fidanları getiri. (Altı çizili fiilimsi sayesinde cümle birleşik yapılıdır.)

Dikkat: Bu madde daha sonra “Cümle Türleri” konusunda tekrar işlenecek.

10. Fiilimsiler tıpkı isimler gibi cümlede tamlama (isim veya sıfat tamlaması) oluşturabilir.

Örnekler:

Çocuğun ağlayışı (isim tamlaması), ağlayan çocuk (sıfat tamlaması)

11. İsim-fiiller cümlede sadece isim tamlaması oluşturmaz, bazen sıfat-tamlaması içinde de olabilir.

Örnekler: Asma köprü, kesme şeker…

12. Sıfat-fiiller cümlede sıfat hatta isim tamlaması oluşturabilir.

Örnekler: Çözüleceklerin listesi, kazananların isimleri, ödevini yapmayanların bahanesi…

Fiilimsi Notları 2. Bölüm

1. Sıfat-fiillerin 2 görevi vardır.

Örnekler:

Doğum gününe partisine katılan çocuklar (sıfat tamlaması görevi)

Doğum günü partisine katılanlar (adlaşmış sıfat görevi)

2. Zarf-fiillerin 2 görevi vardır.

Örnekler:

Çay içmeden yola çıkmam. (durum görevindeki zarf-fiil)

Çay içerken telefon çaldı. (zaman görevindeki zarf-fiil)

3. İsim-fiillerin, sıfat ya da zarf-fiiller gibi farklı görevi yoktur.

4. İsim-fiil eki olan “-ma/-me” eki olumlu olmak zorundadır. Bunun dışında diğer fiilimsi ekleri olumsuzluk anlamı taşıyabilir ya da olumsuzluk ekiyle kullanılabilir.

Olumsuzluk Ekiyle Kullanılan Fiilimsiler: çalışmayanlar, gitmeyince, kesmeyişi, getirmedikleri…

Olumsuzluk Anlamı Taşıyan Fiilimsi Ekleri: paslanmaz bıçak, okumadan, gider gitmez…

Uyarı: Bir fiil 2 tane “-ma/-me” ekini almışsa bunlardan ilki olumsuzluk, ikincisi isim-fiil ekidir. Aşağıdaki örneklerde vurgulu olan, isim-fiil ekidir.

Örnekler: çağırmaması, çözmemeyi… (Görüldüğü gibi -ma/-me eki “ması, mesi, mayı, meyi” şeklinde kullanıldığında isim-fiil eki oluyor.)

5. Sıfat-fiil gibi görünen “-mez, -ar, -dik, ecek, -miş” ekleri bazen haber kipleri olabilir; bu nedenle dikkatli olmak gerekir.

Örnekler:

Ekşimiş yoğurdu dolaptan aldım. (Sıfat-fiil)

Yoğurt ekşimiş, dolaptan alsana. (Çekimli-fiil)

6. “-diye” sözcüğü “-e/-a” ekini almış bir zarf fiil ekidir.

Örnek: Sen üzülme diye anlatmadım.

7. “-a…-a” ya da “-r…-maz” ekiyle oluşmuş ikileme halindeki zarf-fiiller, tek fiilimsi olarak sayılır.

Örnek: Haberi duyar duymaz telefona sarıldım. Bir süre bekledikten sonra telefonu Cemal açtı. Annesinin ameliyata gireceğini ağlaya ağlaya söyledi. Sakinleştirmeye çalışsam da nafile…

Metindeki fiilimsi sayısı 5’tir.

8. “-madan/-meden” eki çoğunlukla zarf fiildir ancak bazen mastar ve hal ekinin birleşimi olabilir. Yani bu ekleri almış bir isim-fiil karşımıza çıkabilir. Dikkat etmek gerekir.

Örnekler:

Yoğun bir koşturmadan sonra ancak dinlenebildim. (İsim-fiil)

Çocuğu koşturmadan oynatın. (Zarf-fiil)

9. Fiilimsi ekinden sonra mastar (-mak/-mek) eki gelmez, o yüzden cümlede filimsi eki olduğunu düşündüğünüz bir ek varsa mastar ekini getirerek test edebilirsiniz.

Örnek: Bir süre bakıştılar. (Bu cümlede “bakıştılar” sözcüğü fiilimsi değil çünkü “-ış” ekinden sonra mastar eki gelebilir.)

Örnek: Onun yürüyüşü oldukça sertti. (Bu cümlede “yürüyüş” sözcüğü isim-fiildir.)

10. İsim-fiil veya “-an” ekiyle oluşmuş bir sıfat-fiil, ek eylem sayesinde kolaylıkla yüklem olabilir. Bunların örnekleri karşımıza sıklıkla çıkabilir.

Örnekler:

Sınavı kötü geçen öğrenciler, tekrar yapmayanlardır.

Burada yaptığın tek şey uyumakmış.

11. “-ecek veya -miş” ekiyle oluşan bir sıfat-fiil nadir de olsa ek eylem sayesinde yüklem olabilir.

Örnekler:

Kutudakiler, götürülecek. (çekimli fiil)

Kutudakiler götürüleceklerdir. (adlaşmış sıfat fiil)

Sıkça Sorulan Sorular