Dolaylı Tümleç ile Zarf Tümleci Arasındaki Fark Nedir?

İşte, dolaylı tümleç ile zarf tümleci arasındaki fark:

1) Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)

Cümlede yüklemin bildirdiği yargının yerini; belirtme, yönelme ve ayrılma olarak bildiren ögelerdir. Bu ögeyi bulmak için “nereye, nerede, nereden, kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden” sorularından birini sorarız.

Örnekler

Herkesten uzak bir sandalyeye oturdu. (Nereye oturdu?)

Kaldırımdaki yavru kediye büyük bir şaşkınlıkla bakıyordu. (Neye bakıyor?)

Çocuklara kitap ya da günlük tutabileceği defter dağıtmışlar. (Kimlere dağıtmışlar?)

Az önce bıraktığım kıyafeti nereye götürdün? (Sorunun kendisi yer tamlayıcısını buldurur.)

Bu tür kalemleri yalnızca internet alışverişinden bulabilirsiniz. (Nereden bulabilirsiniz?)

Bu kıyafetlerin hepsini kardeşime getirdim. (Kime getirdim?)

Yaşadığı yılların acısını yüzünden anlayabiliyordum. (Nereden anlayabiliyorum?)

Simitçiden iki simit aldıktan sonra hemen vapura bindi. (Neye bindi?)

Şiirlerinde genellikle umuttan bahsetmiş. (Neyde bahsetmiş? / Neyden bahsetmiş?)

Ağaç dallarında rengarenk kuşlar vardı. (Nerede vardı?)

Cevizler Kahramanmaraş’tan -dayımların bahçesinden– geldi. (Nereden gelmiş?)

Dikkat: Başında ve sonunda kısa çizgi bulunan sözcükler, kendinden önceki yer tamlayıcısının açıklamasını üstlenen ara sözdür.)

2) Zarf Tümleci (Zarf Tamlayıcısı)

Cümlede yüklemi sebep, amaç, zaman, durum ya da miktar gibi anlamlar bildirir. Bu ögeyi bulmak için yükleme neden, niçin, ne diye, hangi sebeple, niye, hangi amaçla, nasıl, ne zaman, ne kadar…” gibi sorulardan birini sorarız.

Örnekler

Tüm hazırlıklarını yapıp taksiyi çağırdı. (Nasıl çağırdı?)

Dikkat çekmek için cebindeki anahtarı havuza attı. (Niçin attı?)

Teşekkürler, bugün çaydan yeteri kadar içtim. (Ne kadar içtim?)

Bazı hesaplamaları yaptıktan sonra kâğıtları çantaya bıraktı. (Ne zaman bıraktı?)

Bana bu olayı tüm detaylarıyla anlatabilir misiniz? (Nasıl anlatabilirsin?)

Suya basmamak için kaldırımın kenarından geçti. (Niçin / neden / niye kaldırımın kenarından geçti?)

Doğal ortamda yürüyüş yapmayı çok severdi. (Ne kadar severdi?)

Metni İngilizceye çevirmek için arkadaşından yardım istedi. (Niçin / neden yarım istedi?)

Müziği dinledikten sonra bana hak vereceksin. (Ne zaman hak vereceksin?)

Bu şiiri kağıda bakmadan söyleyebilirim. (Nasıl söyleyebilirim?)

Dolaylı Tümleç ile Zarf Tümleci Arasındaki Fark

Önemli Taktikler

-den hal eki çoğunlukla dolaylı tümleç yapar ancak sebep anlamı kattığı zaman zarf tümleci olur.

Örnekler:

Şiddetli yağmurdan yollar bir süre kapandı. (Zarf tümleci)

Şiddetli yağmurdan çok korkarım. (Yer tamlayıcısı)

-de hâl eki bulunma anlamı katarsa yer tamlayıcısı olur ancak zaman anlamı kattığında zarf tümlecine dönüşür.

Örnekler:

Bahçenin arka tarafında yeni dikilmiş ağaç fidanları vardı. (Yer tamlayıcısı)

Yaz tatilinde babasına yardım etmeye gitmiş. (Zarf tümleci)

Bir cümlede birden fazla yer tamlayıcısı ya da zarf tümleci olabilir.

Örnekler:

Ders zili çalınca banktaki çantasını alıp içeri girdi. (Cümlede üç ayrı yerde zarf tümleci var: ders zili çalınca / banktaki çantasını alıp / içeri)

Akşam halamlardan dayımlara geçeceğiz. (Bu cümlede de iki ayrı yerde yer tamlayıcısı var: halamlardan / dayımlara)

İler, geri, aşağı, yukarı, içeri, dışarı, öte, beri gibi yer yön anlamı bildiren sözcükler herhangi bir ek almadan fiil yükleminin yönünü bildiriyorsa zarf tümleci olur. İsmin -e, -de, -den hal eklerinden birini alıp yükleme sorduğumuz “nereye, nerede, nereden?” gibi sorularla buluyorsak yer tamlayıcısı olur.

Örnekler:

İnsanların huzurunu bozduğu için güvenlik görevlilerince dışarı çıkarıldı. (Zarf tümleci)

İnsanların huzurunu bozduğu için güvenlik görevlilerince dışarıya çıkarıldı. (Yer tamlayıcısı)

Sıkça Sorulan Sorular