Kalıplaşmış sıfat fiil nedir?
Kalıplaşmış Sıfat Fiil
Fiilimsiler bazen hareketlilik anlamından çıkıp varlık adı ya da soyut bir kavram adı olur. Bu tür sözcükler isim fiilden meydana gelmişse kalıcı addır, sıfat fiilden meydana gelmişse kalıplaşmış sıfat fiildir.
Sıfat fiiller fiilimsi özelliğinden çıkarak yeni bir anlam kazanır. Çoğunlukla bir varlığa ya da soyut bir kavrama ad olur. Bunları fiilimsi olarak saymayız çünkü hareketlilik anlamından çıkmıştır.
Bu konuyu daha iyi ayırt etmeniz için “çekecek” sözcüğünü kalıplaşmış sıfat fiil, tamlama kurmuş sıfat fiil, adlaşmış sıfat fiil ve çekimli fiil görevlerine örnek verdim.
Ayakkabıyı giyerken çekecek kullanırdı. (Kalıplaşmış sıfat fiil)
Senin kahrını çekecek kişi benim. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
İşin yükünü çekecekler biziz. (Adlaşmış sıfat fiil)
Yerleri silmeden önce koltukları çekecek. (Çekimli fiil)
Örnekler
Kitap okuyan çocukların geleceği daha aydınlık olur. (İstikbal)
Kış için yakacak almamız gerekir. (Odun, kömür…)
Dolapta içecek kalmamış. (Meşrubat…)
Arabanın sileceklerinden ses geliyordu. (Arabanın camını silen kısmı)
Kendime giyecek almalıyım. (Kıyafet…)
Maymunlar, ağaçtan topladıkları yemişi büyük bir iştahla yiyordu. (Meyve)
Yaklaşık üç günlük yiyeceğimiz var. (Besin…)
Büyüyünce yazar olmak istiyorum. (Yazı yazan, bunu süreklilik haline getiren…)
Durakta yarım saatten beri dolmuş beklemiş. (Minibüs)
Dikkat: Kalıplaşmış sıfat fiil isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan durumunda olabilir. Aşağıda koyu harflerle yazılmış kelimeler bunlara örnektir:
Sıkça Sorulan Sorular
Bir varlığa ya da soyut bir kavrama karşılık geldiği için tür olarak isimdir.
İsim olarak sayılan sözcükler, isim çekim (çoğul, iyelik, tamlayan, ilgi, hal ya da ek fiil) eklerini alır.
Örnek:
İçeceklerimizi yanımızda getirdik.
Yukarıda altı çizili kalıplaşmış sıfat fiilin aldığı isim çekim ekleri sırasıyla şunlar: çoğul eki, iyelik (aitlik) eki ve belirtme hal ekidir.
Sıfat tamlaması oluşturan bir sıfat fiil, nitelediği isim düşünce adlaşmış sıfat fiil haline gelir ancak bunlar hareketlilik anlamını yitirmediği için hâlâ fiilimsidir. Bunlar hareketlilik anlamından uzaklaşmış hatta tamamen isimleşmiştir.
Kalıplaşmış sıfat fiiller, fiilimsi özelliğini yitirdiği için sıfat fiiller gibi isimleri niteleyemez ancak nitelenen durumda olabilir.
Örnek:
Buraya gelen dolmuş, oldukça büyüktü.
Konuklara sıcak yiyecekler dağıttılar.
Herhangi bir kısıtlama olmadan her bir ögenin içinde tek başına ya da sözcük grubu (söz öbeği) halinde bulunabilir. Yeter ki gerekli ekleri alıp istenen soruya cevap versin.
Örnekler:
Sobaya biraz yakacak atmalıyız. (nesne)
O, ünlü bir yazardı. (yüklem)
Arabanın sileceklerinin değişmesi gerekir. (özne)