Adlaşmış sıfat fiil nedir?
Adlaşmış Sıfat Fiil Nedir?
Nitelediği isimle birlikte kullanılan sıfat fiiller “tamlama” durumundayken nitelediği ismin düşmesiyle “adlaşmış sıfat fiil” haline gelir. Ayrıca düşen ismin aldığı çekim eki varsa kendi üzerine alır. Başka bir ifadeyle söz öbeğinden oluşan sıfat tamlaması bozulmuş, yalnızlaşan bir sıfat-fiil ortaya çıkmıştır.
Örneğin “Anlatılan konuları daha önce de görmüştük.” cümlesinde “anlatılan” sözcüğü tamlama görevindedir. “Anlatılanları daha önce de görmüştük.” cümlesinde “anlatılanları” sözcüğü adlaşmış sıfat fiildir.
Örnekler:
Naralar atarken tanımadığı insanlara sanki gözdağı veriyordu. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
Naralar atarken tanımadıklarına sanki gözdağı veriyordu. (Adlaşmış sıfat fiil)
Anlatılan haberlere göre hastanede birkaç gün daha kalacakmış. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
Anlatılanlara göre hastanede birkaç gün daha kalacakmış. (Adlaşmış sıfat fiil)
Marketten alacağımız ürünlerin listesini çıkarmış. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
Marketten alacaklarımızın listesini çıkarmış. (Adlaşmış)
Riske girmemek için bildiği yoldan şaşmaz. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
Riske girmemek için bildiğinden şaşmaz. (Adlaşmış)
Bozulan parçalar, kargoyla servise gönderiliyor. (Tamlama kurmuş sıfat fiil)
Bozulanlar, kargoyla servise gönderiliyor. (Adlaşmış)
Dikkat: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi tamlama kurmuş sıfat fiiller, sağındaki isimleri nitelemiş ve onunla söz grubu oluşturmuş.
Uyarı: Adlaşmış sıfat fiille kalıplaşmış sıfat fiili karıştırmayınız. Adlaşmış sıfat fiiller fiilimsi özelliğini korumuş ancak kalıplaşmış sıfat fiiller fiilimsi olmaktan çıkmış, yeni bir anlam kazanmış. Örneğin “Masada içecekler eksikti.” cümlesinde “içecek” sözcüğü kalıplaşmış sıfat fiildir. “Ayran içecekler parmak kaldırsın.” cümlesinde ise adlaşmış sıfat fiildir.
Adlaşmış sıfat fiiller bazen isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan görevinde olur.
Sıkça Sorulan Sorular
Ad aktarmasında bir ismi başka isim yerine kullanırız ayrıca iki isim arasında tamlama ilgisi olmaz ancak adlaşmış sıfat fiil hâlâ hareketlilik anlamını sürdürür.
Örnek: Evden izin aldım. (“Ev” ile “aile” arasında bağlantı kurabiliriz bu nedenle ad aktarmasıdır.)
Örnek: Çalışanlar emeğinin karşılığını alır. (“Çalışanlar” adlaşmış sıfat fiildir ve “insanlar” ismi düşmeseydi niteleyecekti.)
Evet, hareketlilik anlamı taşıdığı için fiilimsidir.
İsimlerle birlikte olan sıfatlar adlaştığında sıfat sayılmaz. Cümledeki kullanımına göre genellikle isim olur.
Cümledeki kullanımına göre sıfat veya adlaşmış sıfat olabilir. Mesela “İhtiyar kadın, karşıdaki gemiye uzun uzun baktı.” cümlesinde sıfat, “İhtiyar, karşıdaki gemiye uzun uzun baktı.” cümlesinde adlaşmış sıfattır.
Hayır, çünkü nitelediği ya da belirttiği isim düşmüştür.
Evet, “Çözülecek testlerin listesini getirdim.” cümlesinde tamlama kuran sıfat fiili önce adlaşmış hale getirelim: “Çözüleceklerin listesini getirdim.” Bu cümlede geçen “çözüleceklerin listesi” “çözüleceklerin” kelimesi adlaşmış sıfat fiile dönüşmüş ve sağındaki “liste” ismiyle isim tamlaması kurmuştur.