Yüksekliğin Etkileri – İklim Bilgisi

Yükseklere çıktıkça insanlar bu durumdan doğrudan veya dolaylı olarak etkilenir. İşte, bu yazıda yüksekliğin etkileri ve nelere yol açtığından bahsettim:

Yüksekliğin Etkileri

Yüksekliğin etkileri denildiğinde akla en başta gelen sıcaklıktır. Troposfer, yeryüzüne en yakın atmosfer katmanı olup yüzeyden 10-15 kilometre yüksekliğe kadar ulaşır. Bu katmanda yükseklik arttıkça hava molekülleri daha seyrek hale gelir, çünkü yer çekiminden etkilenen moleküller çoğunlukla alt tabakada bulunur. Yoğunluğu azalan hava ise ısıyı tutma kapasitesi bakımından zayıflar. Bu nedenle her 200 metrede bir yükseldikçe sıcaklık 1^oC düşer. Ayrıca Dünya yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için yükseklere çıkıldıkça bu etki azalır.

Bir yerin o anki hava sıcaklığının termometre ile ölçülmesine gerçek sıcaklık denir. İndirgenmiş sıcaklık ise yüksekliğin sıcaklık üzerindeki etkisinin kaldırılmasıdır. Bunu hesaplamak için şu yöntemi uygularız: Gerçek sıcaklık + (yükseklik / 200)
Örneğin 1000 metre yükseklikteki bir yerin gerçek sıcaklığı 17^oC ise bu yerin indirgenmiş sıcaklığı kaç ^oC?
Çözüm: 17 + (1000 / 200) = 17 + (5) = 22^oC

Çözümlü Sorular

Soru 1: 1500 metre yükseklikteki A noktasında hava sıcaklığı 22^oC olarak ölçülmüştür. Bu yerin indirgenmiş sıcaklığı kaç^oC?
Çözüm: 22 + (1500 / 200) = 22 + (7,5) = 29,5^oC

Soru 2: İndirgenmiş sıcaklığı 33^oC olan bir köyün gerçek sıcaklığı 27^oC olduğuna göre bu köyün yüksekliği kaç metredir?
Çözüm: Sıcaklık farkı 6^oC olduğu için her 1^oC sıcaklığı 200 ile çarparız. 6×200=1200 metredir.

Bilgi: Ülkemizin kıyı kesimlerinde gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark azken Karadeniz’in yaylalarında ya da Doğu Anadolu Bölgesi’nde bu fark fazladır.

Yükseklere çıkıldıkça nemin etkisi azalacağı için günlük ve yıllık sıcaklık farkı artar. Yüksek dağlık bölgelerde hızlı sıcaklık değişimleri nedeniyle çeşitli sağlık sorunları yaşayabilir.

Yükseklik arttıkça hava basıncı düşer ve bu durum, iklim üzerinde önemli etkilere yol açar. Atmosferin alt katmanlarında daha yoğun olan hava molekülleri, yüksek irtifalara çıkıldıkça seyrekleşir.

Yüksekliğin yağış miktarları üzerinde de belirgin etkileri vardır. Denizden gelen nemli hava yükseldikçe sıcaklık düşer ve nem taşıma kapasitesi düşer. Bu durum, dağların denize bakan yamaçlarındaki bitki örtüsünü ve ekosistemleri zenginleştirir. Ancak yüksekliğin yağış üzerindeki etkileri sadece artan yağış miktarları ile sınırlı kalmaz. Yağmuru bırakıp dağın diğer yamacına geçen hava artık çok daha kuru olur, bu bölgede çölleşme riskini artırır.

Dikkat: Yüksek yerlerin tamamında sürekli yağışın olduğunu söylemek yanlış olur. Burada denizin de etkisi vardır.

Yüksek yerler, hayvanları da etkiler. Örneğin, buralarda yaşayan hayvanların akciğerleri düşük oksijen seviyelerine adapte olmuştur.

Dikkat: Ülkemizde aynı enlem üzerinde batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklığın genel olarak düşmesi yükseklikle açıklanır.

Özet: Yükseklere Çıkıldıkça

– Sıcaklık azalır.

– Havanın yoğunluğu ve atmosfer basıncı düşer.

– Günlük ve yıllık sıcaklık farkı (karasallık) artar.

– Havadaki nem azaldığı için buharlaşma artar.

– Dünya’nın çekirdeğinden uzaklaşıldığı için cisimlerin ağırlığı da azalır.

– Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark artar.

– Sert iklim koşullarına uygun olsa da bitki türü ve tarım ürünleri çeşitliliği azalır.

Sonuç: Yüksekliğin çevresel koşullar ve insan vücudu üzerinde birçok etkisi olsa da özellikle sıcaklıkla arasındaki bu ilişki, hava durumu ve iklim koşullarını anlamada kritik bir rol oynar. Yüksek bölgelere tırmanmanın getirdiği zorluklar ve benzersiz ekosistemler, bu doğa olgusunun hayatımızdaki yansımalarından sadece birkaçıdır.

Sıkça Sorulan Sorular