Ne Sorusu Hangi Ögeyi Buldurur?

Ne sorusu hangi ögeyi buldurur? İşte, özne ile nesne arasındaki fark:

Ne Sorusu Hangi Ögeyi Buldurur?

Cümlenin ögelerinde özneyi bulmak için “kim” ya da “ne” sorusundan birini, nesneyi bulmak için de “neyi, kimi, ne?” sorularından birini sorarız ancak bu iki ögenin ortak sorusu olan “ne?” sorusu bazen kafa karışıklığına neden olabilir. Bu yüzden sorularda yanlış yapılabilir.

Taktik 1:
Fiil yüklemli cümlelerde özne işi yapan, nesne ise öznenin yaptığı işten etkilenen bir ögedir.
İsim yüklemli cümlelerde ise özne, cümleye konu olan bir ögeyken nesne zaten bu cümlede bulunmaz.
Örnek: Edebiyattaki yenileşme çabaları, sanatçıyı motive edebilir. (Fiil yüklemli cümle)
Açıklama: Altı çizili fiil yüklemine “motive eden nedir?” sorusunu sorduğumuzda “edebiyattaki yenileşme çabaları” öznesi ortaya çıkar. Bu işten etkilenen sanatçı da nesnedir.

Örnek: Başkaları hakkında olur olmaz şeyler söyleyen biriymiş.
Açıklama: Sondaki “biriymiş” sözcüğü isim olup ek eylem almış ve geri kalan sözcüklerle tamlama kurmuştur. İsim yüklemi olduğu için de cümlede nesne olmaz.

Dikkat: İsim kökü, yapım eki alıp durum anlamı bildiren fiil olursa cümlede nesne olabilir. Örneğin “Geçen hafta yukarı mahallenin yollarını asfaltlamışlar.” cümlesindeki “asfaltlamışlar” yüklemi isim köküyken aldığı “-la” yapım eki sayesinde durum bildiren fiil olduğu için cümlede nesne aranabilir. Hatta “neyi?” sorusunu sorduğumuzda “yukarı mahallenin yollarını” cevabını alırız.

Taktik 2: “Onu” sözcüğüyle okunamayan fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne olmaz.
Örnek: Çantasını masaya bırakıp uyudu.
Açıklama: “uyudu” yüklemi “onu” sözcüğüyle okunamadığı için cümlede nesne olmaz ancak kimileri “çantasını” sözcüğünü nesne olarak düşünebilir. Bu sözcük zarf tümleci grubu (çantasını masaya bırakıp) içindedir.

Taktik 2: Bir cümlede yüklemden sonra ilk olarak özneye odaklanmak gerekir. Bu öge ister açık isterse gizli halde olsun arayacağımız ikinci öge olmalı. Bu sayede özneyi nesneden kolaylıkla ayırt edebiliriz.
Örnek: Aramızdaki güven problemi, arkadaşlığımızı derinden etkiledi.
Açıklama: Önce yüklem, sonra özne aranmalı. Diğerleri için böyle bir sıralama önceliği yoktur.
1. öge yüklem: etkiledi
2. öge özne: aramızdaki güven problemi
-Bundan Sonraki Sıralamada Serbestsiniz.-
3. öge nesne: arkadaşlığımızı
4. öge zarf tümleci: derinden

Uyarı: Özne her zaman insan olmak zorunda değildir, bazen insan dışı bir varlık ya da soyut bir kavram olabilir. Nesne ise cansız varlık olmak zorunda değil, bazen insan da olabilir.
Örnek: Salondaki alkışlar beni umutlandırdı.
Açıklama: “salondaki alkışlar” durum olup özne görevindedir. “Beni” sözcüğü ise insan olup nesne görevindedir.

Dikkat: Bazı fiiller hiçbir değişikliğe uğramadan kimi cümlede geçişli, kimi cümlede geçişsiz çatılı olur. Bu da nesne alıp almayacağını belirler. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden biri özneyken diğeri nesnedir.
Örnek 1: Eve gelir gelmez telefon çalmış. (Özne)
Örnek 2: Hırsız marketten para çalmış. (Nesne)

Dikkat: Birleşik yapılı fiiller yüklem olduğunda soruyu yüklemin bir kısmına değil, tamamına sormak gerekir. Buna uyulmadığında bazı sözcükler nesne olarak görülebilir. Örneğin “Sorunlarımız inşallah son bulur.” cümlesinde soruyu “son bulur” yüklemine sormamız gerekir. O yüzden bu cümlede nesne olmaz ancak “Çocuk bir süre sonra anahtarı bulur.” cümlesinde soruyu sadece “bulur” yüklemine sorarız. O yüzden bu cümlede nesne “anahtar” sözcüğüdür.

Dikkat: Gizli ek eylem almış isim yüklemlerin bulunduğu cümlelere dikkat etmeliyiz. Bu cümlelerde yüklemin hangisi olduğu bazen bulunmuyor. Bu da yanlışa sebep olabiliyor. Örneğin “Senin çözeceğin testler masada.” cümlesinde yüklem “çözeceğin” değil, “masada” sözcüğüdür. Bu sözcük isim olduğu için cümlede nesne aranmaz.

Sıkça Sorulan Sorular