İşte, mecaz anlam konu anlatımı:
Mecaz Anlam
Bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlardır.
Temel anlamda kullanılan sözcüklere yeni anlamlar yüklenerek sözcüğün mecaz anlam kazanması sağlanır.
Kelimelere yeni anlamlar yükleyerek dilimizin zenginleşmesini, anlam derinliği kazanmasını sağlar.
Temel anlamdan uzaklaşmış mecaz anlamlar; ilgi, yakıştırma ya da benzetme anlamı bildirir.
Sözcükler asıl anlamından çıkar, yeni roller üstlenir.
Mesela “derin” sözcüğü “Evin ilerisinde derin çukur vardı.” cümlesinde temel anlamlıdır. Acı kaybımızdan dolayı derin üzüntü içindeyiz.” cümlesinde ise mecaz anlamlıdır.
Görüldüğü gibi mecaz anlamlı bir sözcük temel anlamın haricinde yeni ve soyut bir anlam kazanır.
Örnekler
Bir de karşıma geçmiş, pişkin pişkin gülüyorsun.
Bu acı günler elbet bir gün son bulacak.
İşinde özverili çalışanlar bu şirkette yükselme imkânı bulabilir.
Dişli bir rakiple karşılaştığı için mücadele azmini yitirmiş.
İntikam kokusunu aldığım için ortamdan uzaklaşmayı tercih ettim.
Paketleri zamanında yetiştiremezsek hepimiz yanarız.
Konuşulanları anlamadığı zaman boş gözlerle bakardı.
Konuyu tekrar tekrar açıp kendisinin haklı olduğunu ispatlamaya çalışırdı.
Apartman toplantısı gergin bir atmosferde yapıldı.
Bizimle oynamayı bırak da bize yardım edip etmeyeceğini söyle.
Arkadaşlarının kalbini kırdığı için kimse onunla oynamıyor.
Sıcak bir gülümsemesinin ardından ayağa kalkıp yemeği hazırladı.
Sen, hangi yüzle buraya kadar gelip de konuşabiliyorsun?
Kendisini oyaladıklarını anlayınca görevlilere ateş püskürdü.
Son zamanlarda işi yoğun olduğu için dükkâna garson aldı.
Sıkı çalışarak hayallerimi gerçekleştirebileceğime inanıyorum.
Onunla konuşman yalnızca kalbimi kırmak maksadıyla yaptığın hatadır.
Burada benden habersiz bir oyun döndüğünün farkındayım.
Zavallı adam kaç gündür yemek yemediği için kurudu.
Sağlam temeller üzerine kurulu bir metinde tutarsızlık olmaz.
Önemli Notlar
1) Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.
Örnek: Damlaya damlaya göl olur. (Altı çizili kelimeler başka anlamları ifade etmektedir. Mesela “damlama” ile ufak ufak birikim ya da para düşünülür, “göl” ile büyük servet düşünülür.)
2) Mecaz anlamlı kelimelerin hepsi soyut anlamlıdır.
Örnek: Bu işte senin parmağının olduğunu duymuştum. (“Parmak” kelimesi “etki” anlamında kullanılmış. Bu yüzden mecaz ve soyut anlamlıdır.)
Uyarı: Soyut anlamlı kelimelerin hepsi mecaz anlamlı değildir. Bazen temel anlamda kullanılmış soyut kelimeler de olabilir.
Örnek: Maç sonunda sevincimizi içimizde saklayıp dağıldık. (Bu cümlede “sevinç” sözcüğü soyut ve temel anlamlıdır.
3) Mecaz anlamlar, nicelik bildirmez çünkü varlığın ölçülebilir yanını anlatmaz.
Örnek:
Derin bir çukur kazıldıktan sonra direkler dikildi. (Nicel anlamlı olduğu için mecaz anlamlı değildir.)
Ona karşı derin bir öfkem vardı. (Nitel ve mecaz anlamlı.)
4) Duyular arası aktarma örneklerinde mecaz anlam vardır.
Örnek: Apartman merdivenlerinden keskin bir koku geliyordu.
Bilgi: Mecaz anlamlar genellikle kişisel ifadeler içeren metinlerde görülür. Anlatımın yalın ve kuru olmasının önüne geçerek sanatlı bir dil olmasını sağlar.
Aşağıdaki tablonun ilk sütununda bazı kelimeler verilmiş. 2. sütunda kelimelerin aklımızda uyandırdığı ilk anlamı, yani gerçek anlamda tanımları verilmiş. 3. sütunda ise gerçek anlamdan uzaklaşıp yeni ve soyut bir anlama gelebilecek (mecaz anlam) örnekler verilmiştir:
Sonuç Olarak: Mecaz anlamlar dilin anlam derinliğini gösterir. Şair ve yazarların eserlerinde dilimizi etkin kullanımı ve kelimelere yeni anlamlar yüklemesi mecaz anlam zenginliğini sağlar. Bu, bir anda gerçekleşmez; belli biz zaman içinde olgunlaşarak meydana gelir. O yüzden mecaz anlam yönünden zengin bir dil aynı zamanda köklü bir geçmişe sahip demektir.
Sıkça Sorulan Sorular
Evet, nitel anlamların hemen hepsi mecazlı ifadeye sahiptir.
Örneğin tatma duyusuyla ilgili ayrıntı olan “acı” sözcüğü “Toplantıda acı konuştu.” cümlesinde “üzücü ve sert” anlamı kazanmış, mecaz anlama geçmiştir.
Bir sözcüğün aklımızda uyandırdığı ilk anlamına gerçek anlam denir. Mecaz anlam ise sözcüğün bu anlamdan uzaklaşarak yeni ve soyut bir anlam bildirmesidir. Aşağıda “soğuk” sözcüğünün gerçek ve mecaz anlamda iki örneği verilmiştir.
Örnekler:
Hava soğuk olduğu sporu içeride yapacakmışız. (Gerçek Anlam)
Onun bu soğuk tavrına artık alıştık. (Mecaz Anlam)
Mecaz anlamlar, gerçek anlamdan uzaklaşırken yan anlamlarda böyle bir uzaklaşma yoktur.
Evet, olabilir. Aşağıda altı çizili sözcükler cümlede mecaz anlam kazanmıştır.
Örnek: Yoğun bir ilgi ile karşılaşan Cemil, arkadaşlarına kısa sürede ısındı.
Evet, mecaz anlam kadar olmasa da gerçek anlamda olan deyimler de dilimizde vardır.
Gerçek anlamlı deyim örnekleri
Çoğu gitti azı kaldı
Bir yolunu bulmak
Karaya oturmak
Adını koymak
Göz göze gelmek
Evet, dilimizde gerçek anlamlı atasözleri görülebilir.
Gerçek anlamlı atasözleri örnekleri
Bugünün işini yarına bırakma.
Dost ile ye, iç, alışveriş etme.
İş, insanın aynasıdır.
Dost bin ise az, düşman bir ise çoktur.